"Το 1915,δηλαδή δύο χρόνια μετά τήν ενσωμάτωση τής Ηπείρου στήν
Ελλάδα,ο Ελληνας λόγιος καί ιστορικός τής Νεοελληνικής λογοτεχνίας
Αρίστος Καμπάνης,ό οποίος περιόδευσε τα νέα μέρη γιά να αποκτήσει
κάποιες εντυπώσεις από την Ηπειρο γράφει μεταξύ τών άλλων:''
<<Eκαμα το ταξείδι τής μεσημβρινής Ηπείρου με το καύμα του
Ιουλίου,διασχίσας τα εκατό χιλιόμετρα-108 διά την ακρίβειαν,πού χωρίζουν
τήν Πρέβεζαν,προσωρινόν επίνειον τών Ιωαννίνων,από τήν έδρα τής
Γενικής Διοικήσεως μέ αμάξι κλειστό,με συνταξειδιώτας Ευρυτάνας
φέροντας μαζύ των ζωντανά γουρουνόπουλα,σκούζοντα απαισίως,καθ'όλην
την διάρκειαν τού δρόμου.Είς επίμετρον τό αμάξι δέν είχε μόνον
ανθρώπινον φορτίον:-4 μέσα ένας έξω είς τό πλευρόν τού αμαξά.Είχε
εξοπίσω του αρκετές κάσες πετρελαίου,τό οποίον είναι θαύμα πώς δέν
ανεφλέχθη. Ο ουρανός τής άμαξας φορτωμένος καί αυτός από διάφορα
εμπορεύματα εχαμπήλωνε,σχεδόν ακκουμβούσεν,ή μάλλον
ακκουμβούσεν,είς κάθε περπάτημα τών τριών αλόγων,είς τάς κεφαλάς
μας.Μετεβαλλόμεθα κατ'αυτόν τόν τρόπον είς εκουσίους Ατλαντας,είς
κοσμικούς ήρωας αληθινής τραγωδίας.Η σκόνη τού ήδη επισκευαζόμενου
δρόμου ωμοίαζε λευκή πυρίτιδα,έμπαινεν είς τούς ρώθωνάς μας καί τούς
εβούλωνεν,καθιστούσε προβληματικήν την αναπνοήν μας.Πνοή καμμία.
Είχαμε ξεκινήσει κατά τάς 10 π.μ.Τό μεσημέρι μάς εύρηκε διασχίζοντας τόν
μακρόν ερειπιώνα τής Νικοπόλεως.Τέλος περί τήν δύσιν τού Ηλίου
αλευρωμένοι από τήν σκόνην,ψημένοι από την ζέστην εφθάσαμεν είς τήν
Φιλιππιάδα.
Εκοιμήθημεν μέχρι του μεσονυκτίου,όταν μάς εξύπνησεν επιτακτική ώς
αρχιστρατήγου η φωνή τού Αραμπατζή-όπως λέγουν δικαιότατα οί
Ηπειρώται τούς αμαξάδες των.Ερρίξαμεν ολίγο νερό είς τό
πρόσωπον,εντυθήκαμε κι' εφυλακίσθημεν είς τήν
άμαξα.Εξεκινήσαμε.Σκοτάδι ψηλαφητόν.
Οι συνταξειδιώται δέν ήσαν πλέον οί ίδιοι.Αγνωστοι διατί.Εναν μόνον
εγνώριζα,επιλοχία τών νοσοκόμων.Πρός στιγμήν έκαμα τήν σκέψιν ότι
εκινδυνεύαμε,όχι από ληστάς,αλλ' από τούς συνοδούς μας,οί οποίοι
μπορούσαν απλούστατα νά ήσαν Μουσουλμάνοι
Αλβανοί,Τσάμηδες,Λιάπηδες,Γκέγκιδες,Αρναούται.Είπα λοιπόν δυνατά είς
τόν επιλοχίαν:
-Μήπως εξέχασες τό πιστόλι σου στό χάνι;
-Οχι.Γιατί μήπως τό ξέχασες εσύ;
-Α,μπά.Ετσι σέ ρώτησα.
Αλλά οι φόβοι μου ήσαν ανόητοι
......Τα Ιωάννινα κάμνουν εντύπωσιν μεγάλης πόλεως.Δέν κατορθώνεις να
πιστεύσης ότι κατοικούνται μόνον από εικοσιδυό έως εικοσιπέντε
χιλιάδας.Η έκτασίς των σού δίδει τήν εντύπωσιν ότι ευρίσκεσαι είς πόλιν
τουλάχιστον 50 χιλιάδων κατοίκων.Σύνολον μελαγχολικόν,ή μάλλον
θλιβερόν,είς τό οποίον δίνουν τόνον αί οξυκόρυφοι άιγειροι καί οί
μιναρέδες τών μουσουλμανικών τεμενών.Αί ημέραι τής βραχείας διαμονής
μου είς τά Ιωάννινα συνέπιπταν μέ το ραμαζάνι.
Καί ήτο πράγμα απεριγράπτως ενδιαφέρον τό θέαμα τών φωτοζωσμένων
μιναρέδων υψούμενων κάτω από καθαρόν ουρανόν.Καί ήτο ακρόαμα
απεριγράπτως μουσικόν καί ηδύ τό τραγούδι τού Χόντζα. Καί καθίστατο
εξωτικωτέρα ή νύκτα τών Ιωαννίνων,όταν ανάμεσα από τούς
μισοφωτισμένους δρόμους έβλεπες κοπάδια σκεπασμένων μέ τά τσαρτσάρια
Χανουμισών-ώς είδος φαντασμάτων,ή σκιών τού Αδου-νά προβαίνουν
ακολουθούντα φεσοφόρον μέ φανάρι.Επήγαιναν ή έφευγαν από
επισκέψεις....
Ανέβηκα είς τό υψηλότερον μέρος τού φρουρίου όπου οι τάφοι τής
οικογενείας τού Αλή Πασά.Είς ολίγα μέτρα γής σιδηρόφρακτα κοίτεται τό
ανάπηρον καί ακέφαλον λείψανον τού τρομοκρατήσαντος επί τρείς δεκάδας
ετών,μισό εκατομμύριο και πλέον....
Είς περίβλεπτον μέρος τού φρουρίου εγείρεται μεγάλο τζαμί,τό οποίον οι
κάτοικοι διατείνονται ότι υπήρξε ποτέ εκκλησία είς τιμήν αγίου Ιωάννου .Εκ
τής εκκλησίας αυτής επήρεν η πόλις τό όνομα Ιωάννινα.Αλλοι ισχυρίζονται-
καί δέν είναι πιθανόν-ότι τά Ιωάννινα εκτίσθησαν από Σέρβους, τής λέξεως
<<Γιάνγια>>,ούσης Σερβικής.Είς πίστωσιν τού ισχυρισμού τών, φέρουν
άλλας τοπονυμίας λ.χ <<Ντραμπάτοβα>>,<<Κρύο νερό>>,είναι δέ
Ντραμπάτοβα,ή παρά τήν ρίζαν τού Μιτσικελλίου ποιητικώτατη πηγή
λίμνης τών Ιωαννίνων,τήν οποίαν τόσον ευγενικά ιστόρισεν ό Κρυστάλλης.
Δέν ηξεύρω.Πέραν μερικών τοπονυμιών σλαβικά ίχνη άλλα δέν βλέπομεν
είς τήν Νότιον ούτε είς τήν Βόρειον Ηπειρον.
Προκειμένου δέ περί τών Ιωαννίνων,τής Πρεβέζης,τής Φιλιππιάδος καί τής
υπαίθρου,μεταξύ τών τριών πόλεων χώρας,πρέπει να λεχθή ότι κατά τά
εννέα τουλάχιστον δέκατα είναι Ελληνόγλωσσος,όπως ακριβώς είς τήν
Κρήτην.Ετσι καί είς τα Ιωάννινα,είς Πρέβεζαν,είς Φιλιππιάδα,οι
Μουσουλμάνοι έχουν μητρικήν γλώσσαν τήν Ελληνικήν.Δέν είναι λοιπόν
Τούρκοι.Είναι Μουσουλμάνοι Ελληνες....>>
Aπό το Βιβλίο του Γεράσιμου Κακλαμάνη.<<Επί τής δομής του Νεοελληνικού
κράτους>>
